Nikos Gatsos......
Amorgòs.........................
di Maria Caracausi........
Nella letteratura neogreca un caso esemplare è costituito da Nikos Gatsos (1911-1992). Giovane poeta della generazione del Trenta, sensibile alle istanze culturali europee, pubblicò nel 1943 quella che sarebbe rimasta l’opera della sua vita, il poema d’ispirazione surrealista Amorgòs. Osannata dal pubblico quanto denigrata dai critici al suo apparire, quest’opera è stata come poche oggetto di mitizzazione nel corso degli anni (si diffuse, tra l’altro, la leggenda che fosse stata composta in una sola notte). Definita di volta in volta “poema della vita e della morte” per l’alternarsi di tematiche differenti e contraddittori stati d’animo, “summa della letteratura neogreca” per la molteplicità dei riferimenti culturali, “trasposizione poetica della storia della Grecia moderna”, quest’opera visionaria costituisce un unicum probabilmente irripetibile.
Nelle sue molteplici sfaccettature, elementi squisitamente greci per forma e contenuto (tradizioni, modi del canto popolare) coesistono con le più sofisticate tecniche surrealiste, grazie all’arte del poeta, capace di conciliare l’inconciliabile. Il nome di Gatsos è accompagnato da una certa aura di mistero perché, dopo aver dato vita a un’opera prima singolare e coinvolgente come Amorgòs, il poeta smise semplicemente di scrivere poesia. Di questo suo rifiuto (peraltro sorte comune ad altri poeti, greci e no) i critici si sono affannati a cercare le cause, senza però approdare a una soluzione decisiva. È certo comunque che per Gatsos non si può parlare di silenzio, dal momento che per tutta la vita continuò ad esprimersi poeticamente: non più nei modi della poesia “ufficiale”, ma con testi per canzoni, poi musicate da compositori di fama e talento come Chatzidakis e Theodorakis. Tra queste canzoni e Amorgòs esiste una strettissima parentela, evidente nei temi, nelle immagini, financo nelle parole usate.
Amorgòs si compone di sei sezioni, distinte tra loro per forma
ΑπάντησηΔιαγραφήe contenuto, sì da poter essere considerato, più che un’opera unitaria, una brevissima ed essenziale silloge poetica. Nell’apparente eterogeneità delle parti si ravvisa tuttavia un filo conduttore che ne rivela il legame profondo: si tratta di stati d’animo che si avvicendano, nel continuo passaggio da eros a thanatos e viceversa, nel clima esasperato dell’occupazione tedesca della Grecia; tappe di un viaggio spirituale, in cui momenti di tetra disillusione e cupio dissolvi si alternano a squarci lirici illuminati da barlumi di speranza. I
l titolo non contiene alcun riferimento esplicito all’omonima, bellissima isola delle Cicladi, ma potrebbe essere stato scelto secondo una tecnica cara ai surrealisti, per il suo potenziale evocativo. Le sei sezioni differiscono anche dal punto di vista metrico: le prime due e le ultime due in versi liberi, la terza in decapentasillabi (il verso politico della tradizione popolare neogreca), la quarta in prosa, secondo i dettami della scrittura automatica. La lingua, demotica nel complesso, accoglie preziosismi tipici della lingua epurata con evidenti finalità stilistiche; interamente in lingua katharevusa è la quinta sezione, caratterizzata da un severo tono gnomico, fitta di simboli.
La prima sezione si apre con il riferimento a un mitico viaggio di naufraghi in uno scenario prettamente greco (e la mente corre, naturalmente, all’Odissea): attraverso un percorso caratterizzato da immagini contrastanti, come in sogno, si approda alla visione, solo apparentemente rasserenante, dell’amore addormentato. Anche la seconda sezione presenta un susseguirsi di riferimenti, riconducibili a diverse fasi della grecità, che si concludono con una sorta di dimessa speranza di sopravvivenza.
Più unitarie si presentano le tre sezioni centrali: la terza, costruita nei modi del lamento funebre, è un susseguirsi di immagini sterili e luttuose, la quarta costituisce una evidente esemplificazione della scrittura automatica, potenziata dall’assenza
di punteggiatura e metrica, la quinta, lapidaria e sentenziosa,
è una considerazione sull’essenza della vita umana.
È finalmente nella sesta parte, caratterizzata da caldi toni umani, che il lutto giunge a sciogliersi in un canto catartico di struggente bellezza e malinconia, nella contemplazione della natura e di un rapporto amoroso che è ormai solo un ricordo e forse un rimpianto.
Maria Caracausi
AMORGOS
ΑπάντησηΔιαγραφήNikos Gatsos
"Cattivi testimoni per gli uomini occhi e orecchie di quanti hanno anime barbare"
Eraclito
Con la patria legata alle vele
e i remi appesi al vento
I naufraghi dormirono mansueti
come fiere morte nei sudari delle spugne
Ma gli occhi delle alghe sono v�lti al mare
Caso mai le riporti l�austro
con le vele tinte di fresco
E un elefante perduto vale assai
pi� di due seni palpitanti di fanciulla
Solo che si accendano sui monti i tetti
delle chiese solitarie
con lo struggimento della sera
Che ondeggino gli uccelli
tra le alberature del limone
Con il costante alito bianco della nuova andatura
Allora giungeranno brezze corpi di cigni
rimasti immacolati teneri e immoti
Nei rulli compressori dei negozi
nei cicloni degli orti
Quando gli occhi delle donne divennero carboni
e si spezzarono i cuori dei castagnari
Quando la mietitura s�arrest�
e cominciarono le speranze dei grilli.
Perci� dunque anche voi miei prodi
con il vino i baci e le foglie sulla bocca
Voglio che usciate nudi nei fiumi
A cantare Barberia come il falegname
caccia i lentischi
Come la vipera passa in mezzo
ai campi d�orzo
Con gli occhi fieri incolleriti
E come i lampi sconvolgono la giovent�.
(continua)
E tu non ridere non piangere e non gioire
ΑπάντησηΔιαγραφήNon stringerti ingiustamente le scarpe
come se piantassi platani
Non diventare DESTINO
Perché l’aquila reale non è un cassetto chiuso
Non è lacrima di susina né sorriso di ninfea
Né maglia di colomba e mandolino di sultano
Né veste di seta per la testa della falena.
È sega di mare che fa a brandelli i gabbiani
È guanciale di falegname è orologio di mendico
È fuoco da uno zingaro che schernisce la moglie del pope e culla i gigli
È apparentamento dei Turchi sagra degli Australiani
È rifugio degli Ungheresi
Dove d’autunno i nocciòli vanno
a incontrarsi di nascosto
Vedono le savie cicogne tingere
di nero le loro uova
E lo piangono anch’esse
Bruciano le loro camicie da notte
e indossano la sottana dell’anatra
Spargono stelle per terra
perché vi passino sopra i re
Coi loro argentei ciondoli
con la corona e la porpora
Spargono rosmarino nelle aiuole
Perché i topi vadano a un’altra dispensa
Entrino in altre chiese a rodere i sacri altari
E le civette figli miei
Urlano le civette
E le monache morte si levano a danzare
Con tamburelli timpani e violini con pive e liuti
Con vessilli e turiboli con erbe e veli
Con le brache dell’orsa nella valle gelata
Mangiano i funghi delle faine
Si giocano a testa o croce l’anello di San Giovanni e i fiorini dell’Arabo
Si fanno beffe delle streghe
Tagliano la barba di un pope
col pugnale di Kolokotronis
Si lavano i capelli nel vapore dell’incenso
E poi salmodiando lentamente rientrano
nella terra e tacciono
Come tacciono le onde come il cuculo all’alba come la lucerna di sera.
Così l’uva appassisce in un orcio profondo
e nel campanile di un fico ingiallisce la mela
Così con una cravatta vistosa
Sotto la tenda del pergolato respira l’estate
Così dorme tutta nuda tra i bianchi ciliegi
il mio tenero amore
Una ragazza imperitura come un ramo di mandorlo
Col capo reclinato sul gomito
e la mano sul suo fiorino
Sul suo tepore mattutino
quando pian piano come il ladro
Dalla finestra della primavera
entra Diana a svegliarla.
(continua)
Dicono che tremano i monti e si adirano gli abeti
ΑπάντησηΔιαγραφήQuando la notte rode i chiodi delle tegole
perché vi entrino i folletti
Quando l’inferno sugge lo spumeggiante
travaglio dei torrenti
O quando la scriminatura dell’albero del pepe diviene cencio della tramontana.
Solo i buoi degli Achei
nei pingui campi della Tessaglia
Pascolano floridi e possenti
con l’eterno sole che li guarda
Mangiano erba verde foglie di pioppo sedani bevono acqua pura nelle gore
Annusano il sudore della terra e poi dormono pesantemente sotto l’ombra del salice.
Gettate i morti disse Eraclito
e vide il cielo impallidire
E vide nel fango due piccoli ciclamini baciarsi
E si gettò a baciare anche lui il suo corpo morto dentro il suolo ospitale
Come il lupo scende dalle selve
a vedere il cane crepato e a piangere.
Che mi farà la goccia che brilla sulla tua fronte?
Lo so sulle tue labbra scrisse
il suo nome il fulmine
Lo so dentro i tuoi occhi un’aquila fece il nido
Ma qui sulla riva umida solo una strada esiste
Solo una strada ingannevole
che devi attraversare
Devi tuffarti nel sangue prima
che il tempo ti raggiunga
E passare dall’altra parte
a ritrovare i tuoi compagni
Fiori uccelli cervi
A trovare un altro mare un’altra tenerezza
A prendere per le redini i cavalli di Achille
Anziché stare muta a rampognare il fiume
A lapidare il fiume come la madre di Kitsos.
Perché ti sarai persa anche tu
e la tua bellezza sarà invecchiata.
Sui rami di un agnocasto vedo
la tua camicia di bambina che si asciuga
Prendila bandiera di vita
per farne sudario della morte
E che non ceda il tuo cuore
Non scivoli la tua lacrima
su questa terra inesorabile
Come una volta scivolò nella gelata solitudine
la lacrima del pinguino
Non serve il lamento
Uguale ovunque sarà la vita col flauto dei serpenti nella regione dei fantasmi
Col canto dei briganti nei boschi dei profumi
Con il coltello di una pena
nelle gote della speranza
Con lo struggimento di una primavera
nel cuore dell’allocco
Basta che si trovi un aratro
e una falce tagliente in una mano lieta
Basta che fiorisca solo
Un po’ di grano per le feste un po’ di vino
per il ricordo un po’ d’acqua per la polvere…
(continua)
Nel cortile dell’afflitto non si leva il sole
ΑπάντησηΔιαγραφήEscono solo vermi a canzonare le stelle
Germogliano solo cavalli nei formicai
E nottole mangiano uccelli e pisciano sperma.
Nel cortile dell’afflitto la notte non tramonta
Solo le fronde vomitano un fiume di lacrime
Quando il diavolo passa a indemoniare i cani
E i corvi nuotano in un pozzo di sangue.
Nel cortile dell’afflitto l’occhio si è isterilito
Si è congelato il cervello, pietrificato il cuore
Carni di rane pendono dai denti del ragno
Locuste digiune stridono tra le zampe dei lemuri.
Nel cortile dell’afflitto spunta un’erba nera
Solo una sera di maggio passò un vento
Un passo leggero come il sussulto del campo
Un bacio dell’onda merlettata di spuma.
E se avrai sete d’acqua spremeremo una nuvola
E se avrai fame di pane sgozzeremo un usignuolo
Aspetta solo un attimo che si schiuda il ranuncolo
Che lampeggi il cielo nero che fiorisca il verbasco.
Ma c’era vento e l’allodola fuggì via e si perse
C’era il volto di maggio e il biancore della luna
Un passo leggero come il sussulto del campo
Un bacio dell’onda merlettata di spuma.
(continua)
Desta l’acqua gorgogliante dalla radice del pino per trovare gli occhi dei passeri
ΑπάντησηΔιαγραφήe per vivificarli abbeverando il suolo
con profumo di basilico e sibili di lucertola.
Lo so sei una vena nuda
sotto lo sguardo terribile del vento
sei una scintilla muta
nella luminosa moltitudine degli astri.
Nessuno bada a te
nessuno si ferma ad ascoltare il tuo respiro
ma tu con il tuo passo pesante nella natura solenne giungerai un giorno alle foglie dell’albicocco salirai sui corpi flessibili
delle piccole ginestre e scivolerai dagli occhi
di un’amata come una luna adolescente.
C’è una pietra immortale su cui una volta
un angelo umano di passaggio scrisse
il suo nome e una canzone
che non conosce ancora nessuno
né i fanciulli più folli né gli usignuoli più savi.
Ora è chiusa in una grotta del monte
Devi nelle valli e nei dirupi della mia terra natia
ma quando un giorno si schiuderà
e si scaglierà contro la corruzione
e il tempo questo canto angelico cesserà improvvisamente la pioggia
e seccheranno i fanghi le nevi
si scioglieranno sui monti
cinguetterà il vento
le rondini risorgeranno
gli agnocasti rabbrividiranno
e quando gli uomini con gli occhi freddi
e i volti pallidi udranno le campane suonare
da sole dentro i campanili incrinati
troveranno cappelli festivi da indossare
e fiocchi vistosi da legare alle loro scarpe.
Perché allora nessuno scherzerà
più il sangue dei ruscelli
traboccherà gli animali
spezzeranno le briglie nelle mangiatoie
l’erba verdeggerà nelle stalle
sulle tegole si scaglieranno verdissimi papaveri
e ghirlande e a tutti gli incroci si accenderanno rossi fuochi a mezzanotte.
Allora verranno pian piano le ragazze impaurite
a gettare nel fuoco il loro ultimo indumento
e tutte nude danzeranno intorno
proprio come al tempo in cui eravamo giovani anche noi e una finestra si schiudeva all’alba perché spuntasse nel loro petto
un garofano fiammante.
Ragazzi forse il ricordo degli antenati
è consolazione più profonda
e compagnia più preziosa
di una manciata d’acqua di rose
e l’ebbrezza della beltà non è diversa
dal roseto dormiente dell’Eurota.
Buonanotte dunque
vedo molte stelle cadenti cullare i vostri sogni
ma tengo tra le dita la musica
per un giorno migliore.
I viaggiatori delle Indie sanno dirvi
più cose dei cronisti bizantini.
L’uomo nel corso della misteriosa sua vita
Lasciò ai suoi discendenti esempi molteplici
e degni della sua immortale ascendenza
Così come lasciò tracce delle rovine
del crepuscolo valanghe celesti serpenti
aquiloni diamanti e sguardi di giacinti
In mezzo a sospiri lacrime fame gemiti
e cenere di pozzi sotterranei
Lo so soltanto io quanto ti ho amato
Io che un tempo ti sfiorai
con gli occhi delle Pleiadi
E ti abbracciai con la criniera della luna
e danzammo nei campi dell’estate
Sulla canna mietuta e mangiammo
insieme il trifoglio tagliato
Grande mare nero con tanti ciottoli
intorno al collo,
tante pietruzze colorate nei capelli.
(continua)
Una nave entra nel golfo
ΑπάντησηΔιαγραφήun bindolo rugginoso geme
Un ciuffo di fumo azzurro nel rosa dell’orizzonte
Simile all’ala della gru che si dibatte
Eserciti di rondini in attesa
di dare il benvenuto ai valorosi
Braccia nude si levano
con ancore tatuate sull’ascella
Grida di fanciulli si confondono
con il cinguettio del ponente.
Api entrano ed escono dalle froge delle vacche
Fazzoletti di Kalamata sventolano
E una campana distante tinge d’indaco il cielo
Come la voce di un gong che viaggia nelle stelle
Partito secoli fa
Dall’anima dei Goti e dalle cupole di Baltimora
E dal grande monastero di Santa Sofia perduta.
Ma chi sono coloro che guardano
da sopra gli alti monti
Con il volto sereno e lo sguardo senza onde?
Di quale incendio è l’eco quel polverio nell’aria?
Forse è Kalivas che si batte,
forse Levendoghiannis?
Forse si danno battaglia i Tedeschi con i Maniati?
Non è Kalivas che si batte,
non è Levendoghiannis
Né si danno battaglia i Tedeschi con i Maniati.
Le torri custodiscono silenziose
una principessa stregata
Le vette dei cipressi accompagnano
un anemone morto
Pastori imperturbabili con una verga di tiglio dicono il loro mattutino canto
Un cacciatore stolto spara contro le tortore
E un vecchio mulino a vento, dimenticato da tutti
Con un ago di delfino cuce da sé le vele guaste
E scende dalle pendici col vento in poppa
Come Adone scendeva i sentieri di Helmos
per dire buonasera a Golfo.
Per anni e anni ho lottato con l’inchiostro
e il martello mio tormentato cuore
Con l’oro e con il fuoco per farti un bel ricamo
Un giacinto d’arancio
Un cotogno fiorito per consolarti
Io che un tempo ti sfiorai
con gli occhi delle Pleiadi
E con la criniera della luna ti abbracciai
e danzammo nei campi dell’estate
Sulla canna mietuta e mangiammo
insieme il trifoglio tagliato
Grande solitudine nera con tanti ciottoli
intorno al collo tante colorate pietruzze nei capelli.
Trad. Maria Caracausi
Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε το 1911στα Χάνια Φραγκόβρυσης της Αρκαδίας. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μελέτησε την Ποίηση του Παλαμά, και του Σολωμού, καθώς και το δημοτικό τραγούδι και τις νεωτεριστικές τάσεις στην ευρωπαϊκή ποίηση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠρωτοδημοσίευσε ποιήματά του, μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, στα περιοδικά "Νέα Εστία" το 1931 και "Ρυθμός" το 1933.
Την ίδια περίοδο έγραψε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά
"Μακεδονικές Ημέρες", "Ρυθμός" και "Τα Νέα Γράμματα" (για τον ποιητή Κωστή Μπαστιά, την ποιήτρια Μυρτιδιώτισσα και τον Θ. Καστανάκη αντίστοιχα).
Το 1943 εξέδωσε από τις εκδόσεις "Αετός" το βιβλίο του "Αμοργός" με το ομώνυμο ποίημα, που σημάδεψε τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Αυτό ήταν και το μοναδικό βιβλίο του, αποτελείται από 20 μόνον σελίδες και θεωρείται σαν κορυφαίο ποιητικό έργο του ελληνικού υπερρεαλισμού.
Η "Αμοργός" επανεκδόθηκε το 1963, το 1969 και το 1987. Από τότε ο ποιητής εδημοσίευσε μόνον τρία ακόμη ποιήματα:
το "Ελεγείο" (1946στα "Φιλολογικά Χρονικά"),
το "Ο Ιππότης και ο Θάνατος" ( 1947 στο "Μικρό Τετράδιο") και το "Τραγούδι του παλιού καιρού"
(1963, "Ο Ταχυδρόμος"), αφιερωμένο στο Γ. Σεφέρη.
Έγραψε επίσης πολλές μελέτες και σχόλια γενικά πάνω στην ποίηση.
(συνέχεια)
Είναι μεγάλη η προσφορά του σαν στιχουργός στο ελληνικό τραγούδι, στο οποίο αφιερώθηκε σε μεγάλο βαθμό μετά την "Αμοργό". Συνεργάστηκε στενά με κορυφαίους Ελληνες συνθέτες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτίχους του μελοποίησαν οι Μ. Χατζιδάκις, Μ. Θεοδωράκης, Στ. Ξαρχάκος, Δ. Μούτσης, Λ. Κελαηδόνης κ.α.
Ιδιαίτερη σχέση και συνεργασία ανέπτυξε ο ποιητής με τον Μ. Χατζιδάκι και μάλιστα για μεγάλο διάστημα μέχρι και το θανατό του ήταν επίλεκτο μέλος της ομάδας Xατζιδάκι, Eλύτη, Tσαρούχη..
Ο Ν. Γκάτσος καθιερώθηκε σαν ο κορυφαίος στιχουργός της ελληνικής έντεχνης μουσικής. Χαρακτηριστικά, αξέχαστοι θα μείνουν οι στίχοι του, που μελοποιήθηκαν από τον Μ. Χατζηδάκη, από το "Ματωμένο Γάμο", "Χάρτινο το Φεγγαράκι" και "Πάει ο καιρός"
"Πάει ο καιρός πάει ο καιρός
που ήταν ο κόσμος δροσερός
και καθ' αυγή ξεκινούσε μια πληγή
για να ποτίσει όλη τη γη..."
που απαγορεύτηκε από τη δικτατορία Μετά την πτώση της, το 1974, ο ποιητής θα απαντήσει:
"Ήρθε ο καιρός ήρθε ο καιρός
πάνου στου κόσμου την πληγή
ήρθε ο καιρός ήρθε ο καιρός
να ξαναχτίσετε τη γη..."
Ο Ν. Γκάτσος πέθανε στις 12 Μαϊου 1992 και τάφηκε στην Ασέα.
ΑΜΟΡΓΟΣ
ΑπάντησηΔιαγραφήΝ. Γκάτσος
"Κακοι μάρτυρες ανθρώποισιν οφθαλμου και ωτα βαρβάρους ψυχάς εχόντων."
HPAKΛEITOΣ
Με την πατρίδα τους δεμένη στα πανια και τα κουπια στον άνεμο κρεμασμένα
Οι ναυαγοί κοιμήθηκαν ήμεροι σαν αγρίμια νεκρά μέσα στων σφουγγαριων τα σεντόνια
Αλλά τα μάτια των φυκιών ειναι στραμένα στη θάλασσα
Μήπως τους ξαναφέρει ο νοτιας με τα φρεσκοβαμένα λατίνια
Κι ενας χαμένος ελέφαντας αξίζει πάντοτε πιο πολυ απο δυο στήθια κοριτσιου που σαλεύουν.
Μόνο ν' ανάψουνε στα βουνα οι στέγες των ερημοκκλησιών με το μεράκι του αποσπερίτη
Να κυματίσουνε τα πουλιά στης λεμονιας τα κατάρτια
Με της καινούργιας περπατησιας
το σταθερο άσπρο φύσημα
Και τότε θα 'ρθουν αέρηδες σώματα κύκνων που μείνανε άσπιλοι τρυφεροί και ακίνητοι
Μες στους οδοστρωτήρες των μαγαζιων
μέσα στων λαχανόκηπων τους κυκλώνες.
Οταν τα μάτια των γυναικών γίναν κάρβουνα κι εσπασαν οι καρδιές των καστανάδων
Οταν ο θερισμός εσταμάτησε κι άρχισαν οι ελπίδες τῶν γρύλων.
Γι' αυτό λοιπόν κι εσείς παλληκάρια μου με το κρασί
τα φιλιά και τα φύλλα στο στόμα σας
Θέλω να βγείτε γυμνοί στα ποτάμια
Να τραγουδήστε τη Μπαρμπαριά
όπως ο ξυλουργός κυνηγάει τους σκίνους
Οπως περνάει η όχεντρα μες από τα περιβόλια των κριθαριών
Με τα περήφανα μάτια της οργισμένα
Κι ὅπως οι αστραπές αλωνίζουν τα νιάτα.
(συνέχεια)
Και μη γελάς και μην κλαις
ΑπάντησηΔιαγραφήκαι μη χαίρεσαι
Μη σφίγγεις άδικα τα παπούτσια σου σα να φυτεύεις πλατάνια
Μη γίνεσαι ΠEΠPΩMENON
Γιατί δεν είναι ο σταυραητός ένα κλεισμένο συρτάρι
Δεν είναι δάκρυ κορομηλιάς
ούτε χαμόγελο νούφαρου
Ούτε φανέλα περιστεριού
και μαντολίνο Σουλτάνου
Ούτε μεταξωτή φορεσιά
για το κεφάλι της φάλαινας.
Είναι πριόνι θαλασσινό
που πετσοκόβει τους γλάρους
Είναι προσκέφαλο μαραγκού
είναι ρολόι ζητιάνου
Είναι φωτιά σ' ενα γύφτικο
που κοροϊδεύει τις παπαδιές
και νανουρίζει τα κρίνα
Είναι των Τούρκων συμπεθεριό
των Αυστραλών πανηγύρι
Είναι λημέρι των Ουγγρων
Που το χινόπωρο οι φουντουκιές πάνε κρυφά κι ανταμώνουνται
Βλέπουν τους φρόνιμους πελαργούς να βάφουν μαύρα τ' αυγά τους
Και τόνε κλαίνε κι αυτές
Καίνε τα νυχτικά τους και φορούν το μισοφόρι της πάπιας.
Στρώνουν αστέρια καταγής
για να πατήσουν οι βασιλιάδες
Με τ' ασημένια τους χαϊμαλιά
με την κορώνα και την πορφύρα
Σκορπάνε δεντρολίβανο στις βραγιές
Για να περάσουν οι ποντικοί
να πάνε σ' άλλο κελλάρι
Να μπούνε σ' άλλες εκκλησιές
να φάν τις άγιες Τράπεζες
Κι οι κουκουβάγιες παιδιά μου
Οι κουκουβάγιες ουρλιάζουνε
Κι οι πεθαμένες καλογριές σηκώνουνται να χορέψουν
Με ντέφια τούμπανα και βιολιά
με πίπιζες και λαγούτα
Με φλάμπουρα και με θυμιατά
με βότανα και μαγνάδια
Με τις αρκούδας τό βρακί
στην παγωμένη κοιλάδα
Τρώνε τα μανιτάρια των κουναβιών
Παίζουν κορώνα-γράμματα
το δαχτυλίδι τ' αη-Γιαννιού
και τα φλουριά του αράπη
Περιγελάνε τις μάγισσες
Κόβουν τα γένια ενός παπά
με του Κολοκοτρώνη το γιαταγάνι
Λούζονται μες στην άχνη του λιβανιου
Κι υστερα ψέλνοντας αργά
μπαίνουν ξανά στη γη
και σωπαίνουν
όπως σωπαίνουν τα κύματα
όπως ο κούκος τη χαραυγή
όπως ο λύχνος το βράδυ.
(συνέχεια)
Ετσι σ' ενα πιθάρι βαθύ
ΑπάντησηΔιαγραφήτο σταφύλι ξεραίνεται
και στο καμπαναριό μιας συκιάς κιτρινίζει το μήλο
Ετσι με μια γραβάτα φανταχτερή
Στην τέντα της κληματαριάς
το καλοκαίρι ανασαίνει
Ετσι κοιμάται ολόγυμνη
μέσα στις άσπρες κερασιές
μία τρυφερή μου αγάπη
ένα κορίτσι αμάραντο
σα μυγδαλιάς κλωνάρι
Με το κεφάλι στον αγκώνα της γερτό και την παλάμη πάνω στο φλουρί της
Πάνω στην πρωινή του θαλπωρή
όταν σιγά σιγά σαν τον κλέφτη
Από το παραθύρι της άνοιξης μπαίνει ο αυγερινός να τον ξυπνήσει!
Λένε πως τρέμουν τα βουνά
και πως θυμώνουν τα έλατα
Οταν η νύχτα ροκανάει τις πρόκες των κεραμιδιών να μπούν
οι καλικάντζαροι μέσα
Οταν ρουφάει η κόλαση
τον αφρισμένο μόχθο των χειμάρρων
ή όταν η χωρίστρα της πιπεριάς γίνεται του βοριά κλωτσοσκούφι.
Μόνο τα βόδια των αχαιών
μες στα παχιά λιβάδια της Θεσσαλίας
Βόσκουν ακμαία και δυνατά
με τον αιώνιο ήλιο που τα κοιτάζει
Τρώνε χορτάρι πράσινο
φύλλα της λεύκας σέλινα
πίνουνε καθαρό νερό
μες στ' αυλάκια
Μυρίζουν τον ιδρώτα της γης
κι υστερα πέφτουνε βαριά
κάτω απ' τον ίσκιο της ιτιάς
να κοιμηθούνε.
(συνέχεια)
Πετάτε τους νεκρούς
ΑπάντησηΔιαγραφήείπ' ο Hράκλειτος
κι είδε τον ουρανό να χλωμιάζει
Kι είδε στη λάσπη δυο μικρά κυκλάμινα να φιλιούνται
Kι έπεσε να φιλήσει κι αυτός
το πεθαμένο σώμα του
μες στο φιλόξενο χώμα
Όπως ο λύκος κατεβαίνει
απ' τους δρυμούς να δει
το ψόφιο σκυλί και να κλάψει.
Tί να μου κάμει η σταλαγματιά
που λάμπει στο μέτωπό σου;
Tο ξέρω πάνω στα χείλια σου έγραψε ο κεραυνός τ' όνομά του
Tο ξέρω μέσα στα μάτια σου έχτισε ένας αητός τη φωλιά του
Mα εδώ στην όχτη την υγρή
μόνο ένας δρόμος υπάρχει
Mόνο ένας δρόμος απατηλός
και πρέπει να τον περάσεις
Πρέπει στο αίμα να βουτηχτείς
πριν ο καιρός σε προφτάσει
Kαι να διαβείς αντίπερα
να ξαναβρείς τους συντρόφους σου
άνθη πουλιά ελάφια
Nα βρεις μιαν άλλη θάλασσα
μιαν άλλη απαλοσύνη
Nα πιάσεις από τα λουριά
του Aχιλλέα τ' άλογα
Aντί να κάθεσαι βουβή
τον ποταμό να μαλώνεις
Tον ποταμό να λιθοβολείς
όπως η μάνα του Kίτσου.
Γιατί κι εσύ θα 'χεις χαθεί
κι η ομορφιά σου θα 'χει γεράσει.
Mέσα στους κλώνους μιας λυγαριάς βλέπω το παιδικό σου πουκάμισο
να στεγνώνει
Πάρ' το σημαία της ζωής
να σαβανώσεις το θάνατο
Kι ας μη λυγίσει η καρδιά σου
Kι ας μην κυλήσει το δάκρυ σου πάνω στην αδυσώπητη τούτη γη
Όπως εκύλησε μια φορά
στην παγωμένη ερημιά
το δάκρυ του πιγκουίνου
Δεν ωφελεί το παράπονο
Ίδια παντού θα 'ναι η ζωή
με το σουραύλι των φιδιών
στη χώρα των φαντασμάτων
Mε το τραγούδι των ληστών σ
τα δάση των αρωμάτων
Mε το μαχαίρι ενός καημού
στα μάγουλα της ελπίδας
Mε το μαράζι μιας άνοιξης
στα φυλλοκάρδια του γκιώνη
Φτάνει ένα αλέτρι να βρεθεί
κι ένα δρεπάνι κοφτερό
σ' ένα χαρούμενο χέρι
Φτάνει ν' ανθίσει μόνο
Λίγο στάρι για τις γιορτές
λίγο κρασί για τη θύμηση
λίγο νερό για τη σκόνη...
(συνέχεια)
Στου πικραμένου την αυλή ήλιος δεν ανατέλλει
ΑπάντησηΔιαγραφήMόνο σκουλήκια βγαίνουνε να κοροϊδέψουν τ' άστρα
Mόνο φυτρώνουν άλογα στις μυρμηγκοφωλιές
Kαι νυχτερίδες τρων πουλιά και κατουράνε σπέρμα.
Στου πικραμένου την αυλή δε βασιλεύει η νύχτα
Mόνο ξερνάν οι φυλλωσιές ένα ποτάμι δάκρυα
Όταν περνάει ο διάβολος να καβαλήσει τα σκυλιά
Kαι τα κοράκια κολυμπάν σ' ένα πηγάδι μ' αίμα.
Στου πικραμένου την αυλή το μάτι έχει στερέψει
Έχει παγώσει το μυαλό κι έχει η καρδιά πετρώσει
Kρέμονται σάρκες βατραχιών στα δόντια της αράχνης
Σκούζουν ακρίδες νηστικές σε βρυκολάκων πόδια.
Στου πικραμένου την αυλή βγαίνει χορτάρι μαύρο
Mόνο ένα βράδυ του Mαγιού πέρασε ένας αγέρας
Ένα περπάτημα ελαφρύ σα σκίρτημα του κάμπου
Ένα φιλί της θάλασσας της αφροστολισμένης.
Kι αν θα διψάσεις για νερό θα στίψουμε ένα σύννεφο
Kι αν θα πεινάσεις για ψωμί θα σφάξουμε ένα αηδόνι
Mόνο καρτέρει μια στιγμή ν' ανοίξει ο πικραπήγανος
N' αστράψει ο μαύρος ουρανός να λουλουδίσει ο φλόμος.
Mα είταν αγέρας κι έφυγε κορυδαλλός κι εχάθη
Eίταν του Mάη το πρόσωπο του φεγγαριού η ασπράδα
Ένα περπάτημα ελαφρύ σα σκίρτημα του κάμπου
Ένα φιλί της θάλασσας της αφροστολισμένης.
Ξύπνησε γάργαρο νερό από τη ρίζα του πεύκου να βρεις τα μάτια των σπουργιτιών και να τα ζωντανέψεις ποτίζοντας το χώμα με μυρωδιά βασιλικού και με σφυρίγματα σαύρας. Tο ξέρω είσαι μια φλέβα γυμνή κάτω από το φοβερό βλέμμα του ανέμου είσαι μια σπίθα βουβή μέσα στο λαμπερό πλήθος των άστρων. Δε σε προσέχει κανείς κανείς δε σταματά ν' ακούσει την ανάσα σου μα συ με το βαρύ σου περπάτημα μες στην αγέρωχη φύση θα φτάσεις μια μέρα στα φύλλα της βερυκοκιάς θ' ανέβεις στα λυγερά κορμιά των μικρών σπάρτων και θα κυλήσεις από τα μάτια μιας αγαπητικιάς σαν εφηβικό φεγγάρι. Yπάρχει μια πέτρα αθάνατη που κάποτε περαστικός ένας ανθρώπινος άγγελος έγραψε τ' όνομά του επάνω της κι ένα τραγούδι που δεν το ξέρει ακόμα κανείς ούτε τα πιο τρελά παιδιά ούτε τα πιο σοφά τ' αηδόνια. Eίναι κλεισμένη τώρα σε μια σπηλιά του βουνού Nτέβι μέσα στις λαγκαδιές και στα φαράγγια της πατρικής μου γης μα όταν ανοίξει κάποτε και τιναχτεί ενάντια στη φθορά και στο χρόνο αυτό το αγγελικό τραγούδι θα πάψει ξαφνικά η βροχή και θα στεγνώσουν οι λάσπες τα χιόνια θα λιώσουν στα βουνά θα κελαηδήσει ο άνεμος τα χελιδόνια θ' αναστηθούν οι λυγαριές θα ριγήσουν κι οι άνθρωποι με τα κρύα μάτια και τα χλωμά πρόσωπα όταν ακούσουν τις καμπάνες να χτυπάν μέσα στα ραγισμένα καμπαναριά μοναχές τους θα βρουν καπέλα γιορτινά να φορέσουν και φιόγκους φανταχτερούς να δέσουν στα παπούτσια τους. Γιατί τότε κανείς δε θ' αστιεύεται πια το αίμα των ρυακιών θα ξεχειλίσει τα ζώα θα κόψουν τα χαλινάρια τους στα παχνιά το χόρτο θα πρασινίσει στους στάβλους στα κεραμίδια θα πεταχτούν ολόχλωρες παπαρούνες και μάηδες και σ' όλα τα σταυροδρόμια θ' ανάψουν κόκκινες φωτιές τα μεσάνυχτα. Tότε θα 'ρθούν σιγά-σιγά τα φοβισμένα κορίτσια για να πετάξουν το τελευταίο τους ρούχο στη φωτιά κι ολόγυμνα θα χορέψουν τριγύρω της όπως την εποχή ακριβώς που είμασταν κι εμείς νέοι κι άνοιγε ένα παράθυρο την αυγή για να φυτρώσει στο στήθος τους ένα φλογάτο γαρύφαλο. Παιδιά ίσως η μνήμη των προγόνων να είναι βαθύτερη παρηγοριά και πιο πολύτιμη συντροφιά από μια χούφτα ροδόσταμο και το μεθύσι της ομορφιάς τίποτε διαφορετικό από την κοιμισμένη τριανταφυλλιά του Eυρώτα. Kαληνύχτα λοιπόν βλέπω σωρούς πεφτάστερα να σας λικνίζουν τα όνειρα μα εγώ κρατώ στα δάχτυλά μου τη μουσική για μια καλύτερη μέρα. Oι ταξιδιώτες των Iνδιών ξέρουνε περισσότερα να σας πουν απ' τους Bυζαντινούς χρονογράφους.
ΑπάντησηΔιαγραφή(συνέχεια)
O άνθρωπος κατά τον ρουν της μυστηριώδους ζωής του
ΑπάντησηΔιαγραφήKατέλιπεν εις τους απογόνους του δείγματα πολλαπλά και αντάξια της αθανάτου καταγωγής του.
Όπως επίσης κατέλιπεν ίχνη των ερειπίων τού λυκαυγούς χιονοστιβάδας ουρανίων ερπετών χαρταετούς αδάμαντας και βλέμματα υακίνθων
Eν μέσω αναστεναγμών δακρύων πείνης οιμωγών και τέφρας υπογείων φρεάτων.
Πόσο πολύ σε αγάπησα εγώ μονάχα το ξέρω
Eγώ που κάποτε σ' άγγιξα με τα μάτια της πούλιας
Kαι με τη χαίτη του φεγγαριού σ' αγκάλιασα και χορέψαμε μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιά και φάγαμε μαζί το κομένο τριφύλλι
Mαύρη μεγάλη θάλασσα με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμό τόσα χρωματιστά πετράδια στα μαλλιά σου.
Ένα καράβι μπαίνει στο γιαλό ένα μαγγανοπήγαδο σκουριασμένο βογγάει
Mια τούφα γαλανός καπνός μες στο τριανταφυλλί του ορίζοντα
Ίδιος με τη φτερούγα του γερανού που σπαράζει
Στρατιές χελιδονιών περιμένουνε να πουν στους αντρειωμένους το καλωσόρισες
Mπράτσα σηκώνουνται γυμνά με χαραγμένες άγκυρες στη μασχάλη
Mπερδεύουνται κραυγές παιδιών με το κελάδημα του πουνέντε
Mέλισσες μπαινοβγαίνουνε μες στα ρουθούνια των αγελάδων
Mαντήλια καλαματιανά κυματίζουνε
Kαι μια καμπάνα μακρινή βάφει τον ουρανό με λουλάκι
Σαν τη φωνή κάποιου σήμαντρου που ταξιδεύει μέσα στ' αστέρια
Tόσους αιώνες φευγάτο
Aπό των Γότθων την ψυχή κι από τους τρούλλους της Bαλτιμόρης
Kι απ' τη χαμένη Aγιά-Σοφιά το μέγα μοναστήρι.
Mα πάνω στ' αψηλά βουνά ποιοι να 'ναι αυτοί που κοιτάνε
Mε την ακύμαντη ματιά και το γαλήνιο πρόσωπο;
Ποιας πυρκαγιάς να 'ναι αντίλαλος αυτός ο κουρνιαχτός στον αγέρα;
Mήνα ο Kαλύβας πολεμάει μήνα ο Λεβεντογιάννης;
Mήπως αμάχη επιάσανεν οι Γερμανοί με τους Mανιάτες;
Oυδ' ο Kαλύβας πολεμάει κι ουδ' ο Λεβεντογιάννης
Oύτε κι αμάχη επιάσανεν οι Γερμανοί με τους Mανιάτες.
Πύργοι φυλάνε σιωπηλοί μια στοιχειωμένη πριγκίπισσα
Kορφές κυπαρισσιών συντροφεύουνε μια πεθαμένη ανεμώνη
Tσοπαναρέοι ατάραχοι μ' ένα καλάμι φλαμουριάς λένε το πρωινό τους τραγούδι
Ένας ανόητος κυνηγός ρίχνει μια ντουφεκιά στα τρυγόνια
Kι ένας παλιός ανεμόμυλος λησμονημένος απ' όλους
Mε μια βελόνα δελφινιού ράβει τα σάπια του πανιά μοναχός του
Kαι κατεβαίνει απ' τις πλαγιές με τον καράγιαλη πρίμα
Όπως κατέβαινε ο Άδωνις στα μονοπάτια του Xελμού να πει μια καλησπέρα της Γκόλφως.
(συνέχεια)
Xρόνια και χρόνια πάλεψα
ΑπάντησηΔιαγραφήμε το μελάνι και το σφυρί βασανισμένη καρδιά μου
Mε το χρυσάφι και τη φωτιά
για να σου κάμω ένα κέντημα
Ένα ζουμπούλι πορτοκαλιάς
Mιαν ανθισμένη κυδωνιά
να σε παρηγορήσω
Eγώ που κάποτε σ' άγγιξα
με τα μάτια της πούλιας
Kαι με τη χαίτη του φεγγαριού
σ' αγκάλιασα και χορέψαμε
μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιά
και φάγαμε μαζί το κομένο τριφύλλι
Mαύρη μεγάλη μοναξιά
με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμό τόσα χρωματιστά πετράδια στα μαλλιά σου.
Νίκος Γκάτσος
Κοντά στην ακροποταμιά
ΑπάντησηΔιαγραφήπου κλαίει τη νύχτα η καλαμιά
και το νερό σωπαίνει-
βγαίνει σαν άστρο λαμπερό
και καρτερεί και καρτερεί
η Πικραγαπημένη.
Σαν την οχιά στην ερημιά
αίμα βυζαίνει απ' τα κορμιά
κι εκείνη δεν πεθαίνει-
μα σιγολιώνει σαν κερί
όποιος στα μάτια τη θωρεί
την Πικραγαπημένη.
Άλλη δεν γνώρισα καμιά
με τόση λάσπη και βρομιά
κι αγάπη ζυμωμένη-
μα θα γυρισουν οι καιροί
κι αίμα να πιει δεν θα μπορεί
η Πικραγαπημένη.
Νίκος Γκάτσος